Jerzy Matulewicz został mianowany biskupem wilen´skim 23 paz´- dziernika 1918 roku. Jak zauwaz˙ył nuncjusz Achille Ratti w lis´cie do Kapituły wilen´skiej, „Ojciec S´ wie˛ty problem wyznaczenia i mianowania Waszego ordynariusza nie tylko długo rozwaz˙ał, jak to zawsze bywa, lecz rozwaz˙ał go wyja˛tkowo długo”13. Diecezja wilen´ska od 1907 roku faktycznie była pozbawiona biskupa. Po wygnaniu bp. Edwarda Roppa przez rza˛d rosyjski rza˛dził nia˛ administrator apostolski ks. Kazimierz Michalkiewicz. Wiosna˛ 1917 roku okupacyjny rza˛d niemiecki opracował plany dotycza˛ce Litwy. Niemcy zmierzali do podporza˛dkowania sobie tego kraju, pozwalaja˛c w zamian Litwinom na wyłonienie własnej reprezentacji. W wyniku tych uzgodnien´ w dniach 18-23 wrzes´nia 1917 roku odbył sie˛ w Wilnie zjazd przedstawicieli narodu, który wybrał 20-osobowa˛ Rade˛ – Tarybe˛. Jej przewodnicza˛cym został Antanas Smetona14. Prace Taryby miały za cel zorganizowanie własnego pan´stwa ze stolica˛ w Wilnie, a za jedno z podstawowych zadan´ uwaz˙ano obsadzenie biskupiej stolicy wilen´skiej własnym kandydatem. Wraz z rza˛dem niemieckim Taryba stała sie˛ głównym motorem działania w tej sprawie. Oprócz Taryby tym problemem zajmowało sie˛ Litewskie Biuro Informacyjne, mieszcza˛ce sie˛ od 1915 roku w Lozannie w Szwajcarii. Kierował nim Juozas Gabrys. W sprawach obsadzenia stolicy wilen´skiej wypowiadali sie˛ tez˙ biskupi i ksie˛z˙a litewscy. W imieniu Niemców wyste˛pował ksia˛z˙e˛ Franz Joseph Isenburg Birstein, szef wojskowy zarza˛du okre˛gu Militarverwaltung Litauen. Od maja 1917 roku urze˛dował on w Wilnie. Ogólna˛ piecze˛ nad jego działalnos´cia˛ sprawował ogólnodowodza˛cy „Wschodu” ksia˛z˙e˛ Leopold Bawarski i jego zaste˛pca – ksia˛z˙e˛ Waldersee. Wie˛kszos´c´ spraw kos´cielnych załatwiał poseł pruski przy Stolicy Apostolskiej, najpierw Otto Mühlberg, który ze wzgle˛du na przysta˛pienie Włoch do wojny po stronie koalicji rezydował nie w Rzymie, ale w Lugano w Szwajcarii, a naste˛pnie Georg von Treutler, przebywaja˛cy w Monachium. Bardzo waz˙na˛ role˛ w obsadzeniu stolicy wilen´skiej odegrał tez˙ przyjaciel Litwinów, poseł do Sejmu Rzeszy z ramienia Centrum – Matthias Erzberger. 138 13 Stolica, s. 94, list z 12 X 1918. 14 J. Ochman´ski, Historia Litwy, Wrocław 1967, s. 236-237.
RkJQdWJsaXNoZXIy MjI2Mw==